MEHTAP GÖKDEMİR Ankara – 2003-2006 yılları arasında NATO Afganistan Kıdemli Sivil Temsilciliği görevini üstlenen Hikmet Çetin, Afganistan’daki gelişmeleri Milliyet’e değerlendirdi. Ülkede bir koalisyon kurulabileceğini, Türkiye’nin buna öncülük edebileceğini belirten Çetin şunları kaydetti:
– Afganistan’daki tabloyu nasıl görüyorsunuz? Türkiye nasıl bir strateji izlemeli, rol üstlenmeli?
Yeni tablo vahim. Taliban’ın şu sırada bazı ılımlı söylemler var, bana göre aldatıcı. Bunu şunun için yapıyor, bir; “Acaba daha çok ülke tanıyabilir mi bizi?”İkincisi; yabancı misyonlar Afganistan’dan ayrılmasın… Üçüncü bir neden de dış ekonomik yardıma ihtiyacı var. O yardım gelebilir mi diye… Onun için bunlar geçici. Çünkü aynı anda yine o Taliban’ın bildiğimiz geçmiş yıllardaki tatbikatların izleri başladı. Zaman içinde yine o bilinen uygulamalarına geçeceklerini tahmin ediyorum.
‘İktidar paylaşılmalı’
Türkiye ile bir kere ilişki zaten kuruluyor, devam ediyor ilişki. Türkiye, nasıl bir barış sağlanabilir, istikrar sağlanabilir Afganistan’da ve bölgede, o yönde gerekirse bölge ülkeleriyle birlikte çaba göstermelidir. Ortada bir hükümet falan kalmadı. Ama çok değişik etnik grupların liderleri var. Geçmişten beri olanlar var. En azından iktidarı paylaşmalıdır. Bir koalisyon kurmalı. Zaten Amerika ile uygulanmayan anlaşma bunu gerektiriyor yani Afganistan hükümeti ile Taliban ortak bir hükümet kuracaklar, Taliban da bu hükümetin içinde olacak, iki senelik bir süre içinde geçici hükümet gerekli yasaları yapacak, sonra da seçime gidilecek, senaryo buydu. Bu senaryo çöktü ama benzer uygulamanın yapılmayacağı anlamına gelmez. Yani Taliban tek başına değil. O toplumda var olan, bilinen liderler var. Özbeklerin var, Hazaraların var, Taciklerin var, Peştunların var. Bunlarla beraber bir ortak hükümet kurulması konusunda bir çaba gösterilirse, Türkiye buna bence öncülük yapabilir. Göç de ancak öyle önlenir. Eğer Suriye’de Esad ile ilişkiler kesilmeseydi o göçler olmazdı.
‘Taliban’la görüşülmeli’
– Taliban’la görüşülmeli mi?
Dışişleri aylardır görüşüyor. Ben karşı değilim,Yanlış anlaşılmasın, Sayın Cumhurbaşkanı’nın görüşmesini uygun görmem. Bakan düzeyinde de görüşülebilir, istihbaratla görüşülebilir, bunların hepsinin görüşmesine ben karşı değilim, yararlı olur.
‘Askerimizin çekilmesi lazım’
– Mehmetçik Afganistan’da kalmalı mı, çekilmeli mi?
Bunların konuşulduğu dönemde Afganistan’da seçilmiş bir cumhurbaşkanı ve hükümet vardı. Şu anda muhatap yok. Bu ayın sonunda NATO ile ABD’nin artık çekildikleri noktada, oradaki askerimizin meşruiyeti de ortadan kalkar. 10 gün sonra, BM Güvenlik Konseyi’nin bir kararı çıkmazsa bizim askerimizin de çekilmesi lâzım ay sonunda.
‘Kadınlar için kaygılıyım’
– Afganistan’da uzun yıllar kaldınız, son gelişmelerle birlikte size ulaşan, arayan oldu mu?
“Halen de görüşüyorum. Herkes endişeli. Arayan dostlarım çok benim. Pazar günü sabahleyin, ben “Taliban ne olacak” diye ileri gelenlerle konuştum. Aynı anda da Doha’da hükümet ile Taliban’ın görüşmesi planlanıyordu. Aynı gün. Orada, o sabahki beklenti şuydu; Kabil’i sardılar ama teslim almayacaklar, müzakerenin sonucunu bekleyecekler. Fakat olmadı. Sonradan doğrudan saraya da girdiler. O arada beni Türkiye’de okuyan, Mülkiye’den mezun, sonra Dışişleri Bakanı da olan, Karzai’ye yakın danışmanlık yapan Rengin Spanta aradı. Hava meydanından aradı, durumun çok vahim olduğunu, oradan kalkıp Dubai’ye gidecek olan bir özel yabancı uçak şirketinde yeri olduğunu fakat “Ne uçağın gitmesi mümkün ne adım atmak mümkün, burada her türlü güvenlikten yoksunuz” ifadesini kullandı. Sonradan bir defa daha telefon etti, “Her türlü tehlike var” dedi, “Acaba sizin buradaki havaalanında bulunan sorumlu bir subay gelirse, 6-7 arkadaşız, 3-4 tanesi bakan, daha güvenli olarak bizi aldırabilir misin?” dediler. Saat gece 11-12 falandı. Ben de Milli Savunma Bakanımızı aradım. Durumu anlattım. Rica ettim, insani bir şey bu, üstelik bunların çoğunu da ben tanıyorum ve gece devamlı takip ettim. Bizim askeri havaalanından, yüzbaşı galiba arabayla gidip onların hepsini alıp askeri havaalanına getirdi. Bana telefon ettiler, çok teşekkür ettiler, “Su anda kendimizi güvende hissediyoruz” (dediler). Dışişleri Bakan Yardımcımız ile konuştum, “Çok kritik bir durum, yardımcı olmak lazım” diye. Sabaha karşı uçağa binip Türkiye’ye geldiler. Üst düzey olarak 8 kişi falandı.
‘Çok telefon alıyorum’
Çok telefon alıyorum. Mesela, Özbek Türkmen bir halıcı aradı, ağlayarak ‘Ne olursun yardımcı olun Türkiye’ye gideyim’ diye. Böyle arayan çok. Türkiye’ye gelmek isteyen var. ‘Türkiye bize yardım etsin’ diyenler var. ‘Eğer vizeler açılırsa yardımcı olabileceğim’ dediğim kişiler var. Bunlar tanınan insanlar. Malik var mesela, eski o da General Malik’tir, çocuğu Türkiye’de okudu, ben okumalarına yardımcı oldum. Oğlu aradı, babası da aradı, “İmkan olsa bir an önce buradan çıkmak istiyoruz, her an tehlike altındayız” dediler. Özellikle Afgan kadını için büyük bir acı duyuyorum. Çok büyük bir kaygı duyuyorum. Ne olacak çocukların hali? Diyelim ki karar vereceksiniz, ben 1000 tane kız öğrenciyi okutacağım, moral olur ama sorunu çözmüyor.
‘Dünyaya iyi mesaj olur’
Türkiye’nin yapabileceği sivillerin de, Taliban’ın tek başına değil, oradaki ileri gelenlerle bir koalisyon hükümeti kurması, o durumu biraz sakinleştirebilir ve dünyaya da bir iyi mesaj olur. Türkiye siyasi çözüm yolunu kullanmalı. 4 bin kilometre Kabil-Ankara. Nasıl geliyorlar? Bu iş İran ile konuşularak çözülebilir. Konuyu ben Afganistan’ın komşularını da içine alarak birlikte bir siyasi çözüm bulunması lazım diye düşünüyorum. Türkiye orada etkili olabilir. Pakistan çok önemli.”
‘Eşref Gani ile görüşüyordum’
– Eski Afganistan Cumhurbaşkanı’nı tanıyor musunuz, daha önce hiç konuştunuz mu?
Tanıyordum. Benim zamanımda Maliye Bakanı’ydı. Evlerinde de çok bulunduk, yemek yedik.
– Ara ara görüşüyor muydunuz Gani ile?
Ara ara görüşüyordum. Ben olacakları tahmin ediyordum fakat bu kadar erkenini… Bir süre daha, bir ay, 40 gün daha süreceğini tahmin ediyordum. Herkes bırakınca kimse kalmadı. Birden yıkıldı. Devlet çöktü.
– Daha önceki konuşmalarınızda ne söylüyordu?
Müzakerelerin devam ettiğini falan hep söylüyordu, o müzakerelerden ümitliydi. Ara dönemin cumhurbaşkanı kim olacak? Eşref Gani kendisinin olmasını, kalmasını istiyordu. Öbürleri de kabul etmiyordu.
